ایران: قانون دسترسی به اطلاعات، ابزار جدیدی در دست فعالین زیست‌محیطی
دانشمندان، روزنامه‌نگاران و فعالان هر روز بیشتر علیه مشکلات شدید زیست‌محیطی در ایران سخن می‌گویند اما این کار امروز بیش از هر زمانی پرمخاطره شده. از وقتی اعتراضات دی‌ماه سال گذشته در گرفت ده‌ها نفر را به اتهام گنگ جاسوسی دستگیر کرده‌اند. در بین دستگیرشدگان خیلی از فعالین حوزه محیط زیست و حفاظت از حیات وحش هم بودند از جمله استاد جامعه‌شناسی ایرانی-کانادایی، کاووس سید امامی، که در مرگی اسف‌بار در زندان درگذشت و معاون رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، کاوه مدنی، که پس از فشار شدید تندروها مجبور به فرار از کشور شد. از جمله مسائل چالش‌برانگیز زیست‌محیطی حقیقت‌گویی نزد دولت‌ها و شرکت‌های قدرتمند است، مخاطراتی که فعالین زیست‌محیطی در سراسر جهان، بخصوص آمریکای لاتین، با آن آشنا هستند. اما استفاده از ساز و کارهای دسترسی به اطلاعات میتواند به شهروندان امکان دهد تاثیر بیشتری بر مسائلی که زندگی‌هایشان را تحت تاثیر قرار می‌دهد داشته باشند. «قانون آزادی اطللاعاتِ» جدید ایران ابزاری حیاتی در اختیار ایرانیان می‌گذارد تا در این مورد تحقیق کنند که مقامات چگونه به فشارهای زیست‌محیطی پاسخ می‌دهند (و چگونه اوضاع را بدتر می‌کنند) و باعث می‌شود مخاطرات مورد توجه آن‌ها کم‌تر شود.
سازمان «آرتیکل ۱۹» امروز راهنمایی برای ارائه تقاضای اطلاعات در ایران منتشر می‌کند. طبق «قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعاتِ» ایران شهروندان حق دارند اطلاعاتی را که مربوط به منافع عمومی می‌شود در اختیار داشته باشند. هرگونه اطلاعات از میزان امنیت بیمارستان تا تاثیر زیست‌محیطی هر پروژه ساختمان‌سازی اطلاعاتی است که شهروندان حق تقاضای دریافت آن‌را دارند. شهروندان ایران اکنون در ضمن می‌توانند متقاضی دریافت اطلاعات شخصی‌شان از جمله اطلاعات مربوط به پزشکی و بیمه اجتماعی از نهادهای دولتی شوند. دولت در ایران اطلاعات حیاتی در مورد فعالیت‌های خود را محفوظ نگاه می‌دارد و کسانی را که سوال‌های زیادی بپرسند مجازات می‌کند و همین است که این قانون فرصت‌های جدیدی در اختیار تمام شهروندان می‌گذارد تا به اطلاعاتی که نیاز دارند دست یابند و به شفافیت بیشتر برسند.
به چالش کشیدن مسائل زیست‌محیطی ایران از طریق دسترسی به اطلاعات
ایرانیان در سال‌های گذشته بیش از پیش بر مشکلات شدید زیست‌محیطی کشور تمرکز کرده‌اند. از جمله کمبود روزافزون آب، سطوح بی‌سابقه آلودگی هوا، ریزگردها، به خطر افتادن تنوع زیستی و خشک شدن دریاچه ارومیه که بدتر شدن اوضاع آن‌را عموما مربوط به سومدیریت در سطوح بالا و سیاست‌های کوتاه‌نظرانه می‌دانند. اما سرکوب اخیر باعث شده آن‌ها که در مورد مسائل زیست‌محیطی ایران پژوهش و فعالیت می‌کنند با دلهره و نگرانی روبرو شوند. ساکت کردن صدای فعالین و دانشگاهیان عرصه محیط زیست باعث می‌شود این پروژه‌ها بی‌وقفه پیش برده شوند. متاسفانه فعالین زیست‌محیطی در سراسر جهان با چالش‌های مشابهی روبرو هستند، بخصوص در آمریکای لاتین که فعالین با گستره‌ای از تهدیدها روبرو می‌شوند. فعالیت در مورد مسائل زیست‌محیطی نه تنها شامل زیر سوال بردن روندهای دولتی و قانونیت سیاست‌ها یا پروژه‌ها که در ضمن به چالش کشیدن شرکت‌های چندملیتی قدرتمند می‌شود. این کار میتواند مخاطرات وخیمی در پی داشته باشند.
اما ادامه فعالیت هم راه‌هایی دارد. طبق قانون دسترسی اطلاعات ایران، شهروندان می‌توانند بفهمند مقامات دولت چگونه پول خرج می‌کنند و چگونه خدمات را اداره می‌کنند و تصمیم‌گیری می‌کنند — همه این‌ها در امر درک و به چالش کشیدن مسائل زیست‌محیطی کلیدی هستند. شهروندان می‌توانند در مورد مسائل زیست‌محیطی که بر آن‌ها تاثیر می‌گذارد از دولت‌های محلی و مرکزی ارائه تقاضا کنند، کاری که انجام آن از طریق درگاه رسمی از همه ساده‌تر است. مثلا اگر طرح ساختن سد جدیدی به میان آمده می‌توان این سوال را مطرح کرد که برای برخورد با آثار آلودگی یا ریزگرد چقدر بودجه در نظر گرفته شده؛ یا یک پروژه تجاری جدید در بررسی تاثیر زیست‌محیطی چه نمره‌ای کسب می‌کند، چه کسی مسئول تخلیه زباله در محل شما است. موضوعات بالقوه برای دسترسی اطلاعات بی‌پایانند اما استثناهایی درون قانون هست و متقاضیان در ضمن باید چک کنند تا ببینند اطلاعاتی که دنبالش هستند قبلا منتشر نشده باشد. راهنماهایی که «آرتیکل ۱۹» اخیرا در مورد تقاضای دسترسی به اطلاعات منتشر کرده رهنمودهای لازم در این مورد را ارائه می‌کنند. بسیاری ایرانیان هستند که از این روش برای دسترسی به اطلاعاتی استفاده می‌کنند که پیش از این در دسترس‌شان نبود.
روند دسترسی به اطلاعات که دولت ایجاد کرده میتواند برای کسانی که امیدوار به ادامه فعالیت در مسائل زیست‌محیطی هستند مفید باشد. بسیاری از ایرانیان دستگیرشده با اتهام جاسوسی و تهمت تشریک اطلاعات با عوامل خارجی روبرو شده‌اند. با استفاده از روند جدید دسترسی به اطلاعات در ایران، دریافت‌کننده میتواند به روشنی نشان دهد که اطلاعات از کجا آمده و مهم‌تر آن‌که اطلاعاتی که در پاسخ به تقاضا داده می‌شود عملا اطلاعات عمومی تلقی می‌شوند. این اطلاعات می‌توانند و باید به اشتراک گذاشته شوند و این احتمال تهمت جاسوسی یا تشریک غیرقانونی اطلاعات را پایین می‌آورد. علیرغم این ما همچنان به شهروندان پیشنهاد می‌کنیم از ارائه تقاضا در مورد موضوعات جنجالی اجتناب کنند و در کار استفاده از اطلاعات دریافتی، استراتژیک عمل کنند. چنان‌که در «راهنمای چگونگی ارائه تقاضا»ی ما می‌بینید، هنگام ثبت تقاضا، اطلاعات شخصی شهروند متقاضی نیز ثبت می‌شود.
فعالیت در زمینه مسائل زیست‌محیطی در ایران هرگز به اهمیت امروز نبوده — و در عین حال این کار امروز پرمخاطره‌تر از همیشه هم هست. قانون جدید آزادی اطلاعات ابزاری حیاتی در اختیار می‌گذارد که میتواند خطرها را کاهش دهد و به علاقمندان امکان دهد خود را به دانش بیشتر مجهز کنند. در کار تلاش برای دستیابی امن به اطلاعات و پیش بردن آرمان‌های زیست‌محیطی که به نفع تمام مردم ایران است یادگیری چگونه استفاده کردن از این روند حائز اهمیت است. با استفاده از راهنماهای جدید ما می‌توانید تقاضای خود برای اطلاعات را ارائه کنید. و منتظر باشید که به زودی راهنماهای بیشتری برای ایجاد تقاضا در زمینه اطلاعات زیست‌محیطی منتشر خواهیم کرد.
در صورتی که هرگونه سوال راجع به راهنماها دارید با [email protected] تماس بگیرید.